साउदी अरेबिया र इरानबीचको मिलापले तनावमा इजराइल !

एजेन्सी – चीनको मध्यस्थतामा साउदी अरेबिया र इरानबीच भएको ऐतिहासिक सम्झौतापछि कूटनीतिक सम्बन्धको पुनःस्थापना सम्भव देखिएको छ ।

यसैबीच यो सम्झौताबाट तनावमा परेको इजरायल सरकारले इरानका छिमेकी मुलुकसँगको सम्बन्ध सुधारका लागि पहल थालेका छन् ।स्मरण रहोस् कि सुन्नी बहुल साउदी अरेबिया र शिया बाहुल्य इरानबीच धेरै तनाव चलिरहेको थियो र मध्यपूर्वमा वर्चस्वको लडाइँमा यी दुई देशले एकअर्कालाई आफ्नो लागि खतराको रूपमा हेर्दै आएका थिए । २०२० मा, इजरायलले अब्राहम सम्झौता अन्तर्गत साउदी अरेबियाका छिमेकी राष्ट्रहरू संयुक्त अरब इमिरेट्स (युएई) र बहराइनसँग सम्बन्ध पुनस्र्थापित ग¥यो । इजरायलले पनि धेरै पटक साउदी अरेबियासँग नजिक हुने इच्छा व्यक्त गरेको थियो ।

अर्को अरब देशले यस वर्ष इजरायलसँग सम्बन्ध पुनस््र्थापित गदैृछ, इजरायली विदेशमन्त्री एली कोहेनले निकट भविष्यमा साउदी अरेबियाको भ्रमण गर्ने संकेत दिँदै बुधबार भने, तर उनले देशको नाम नलिएको रोयटर्सले जनाएको छ । अजरबैजान भ्रमणका क्रममा उनले यस्तो बताएका हुन् । कोहेनले साउदी अरबको शत्रु इजरायल नभई इरान रहेको पनि बताएका छन् । जब उनलाई साउदी अरेबिया र इरानको सम्बन्ध पुनस्थापनाको बारेमा सोधिएको थियो, उनले भने, ‘यस्ता प्रयासहरू इजरायलका लागि राम्रो साबित हुनेछ ।’

इरान र साउदी अरबबीचको यो पहलले इजरायली प्रधानमन्त्री नेतन्याहुको प्रयासलाई समस्यामा पारेको छ, जसअनुसार उनी इरानलाई यो क्षेत्रका कूटनीतिक रूपमा एक्ल्याउन चाहन्थे ।सायद त्यही भएर बुधबार राति अमेरिकी टिभी च्यानल सीएनबीसीलाई दिएको अन्तर्वार्तामा इजरायलका प्रधानमन्त्री नेतन्याहुले साउदी अरेबियालाई चेतावनी दिएका छन् ।मध्यपूर्वमा ९५ प्रतिशत समस्या इरानले सिर्जना गरेको उनको भनाइ थियो । ‘लेबनानलाई हेर्नुहोस्, यमनलाई हेर्नुहोस्, सिरिया र इराकलाई हेर्नुहोस् ।’

इरानका राष्ट्रपति इब्राहिम रायसीले हालै साउदी अरेबियाका राजा सलमान बिन अब्दुल अजिजलाई भ्रमणको निम्तो दिएका छन् भने अर्कोतर्फ बुधबार राजकुमार मोहम्मद बिन सलमानले प्यालेस्टिनी राष्ट्रपति महमूद अब्बासलाई जेद्दामा भेटेका छन् । यस्तो अवस्थामा तुर्कमेनिस्तान र अजरबैजानसँग सम्बन्ध सुधार्ने इजरायलको प्रयास महत्वपूर्ण मानिएको छ ।

अजरबैजान र इजरायलको बढ्दो सम्बन्ध

अप्रिल १९ मा, इजरायली विदेशमन्त्री कोहानले अजरबैजानको राजधानी बाकुमा राष्ट्रपति इल्हाम अलीयेफसँग भेट गरे । भेटमा दुई देशबीचको आपसी सम्बन्ध, क्षेत्रीय चुनौती र व्यापार सम्बन्धका विषयमा छलफल भएको थियो । इजरायल र अमेरिकाले अजरबैजानका लागि यस्ता शब्दहरू धेरै पटक प्रयोग गरेका छन् ।अजरबैजानले हालै इजरायलमा पनि आफ्नो दूतावास खोलेको छ र त्यसबेला इजरायली मिडियामा अजरबैजान पहिलो शिया राष्ट्र हो जसमा इजरायलले आफ्नो दूतावास खोलेको थियो भन्ने कुरा उल्लेख गरिएको थियो ।

अजरबैजान र इरानबीच तनाव बढ्दै गएको बेला अजरबैजानमा इरानको प्रभावको बारेमा सामूहिक चासोका कारण दुई देशबीचको सम्बन्ध बिग्रिएको अखबार हारेट्जले लेखेको छ ।अघिल्लो वर्ष मार्चमा, हारेट्ज अखबारले आफ्नो रिपोर्टमा इजरायलले अजरबैजानलाई अर्बौं डलरको हतियार उपलब्ध गराएको बताएको थियो, बदलामा इजरायलले अजरबैजानबाट तेल पाएको थियो ।

यो रिपोर्टमा अजरबैजानले इजरायली गुप्तचर एजेन्सी मोसादलाई इरानमाथि नजर राख्न कार्यालय खोल्न अनुमति दिएको आरोप पनि लगाइएको छ । स्मरण रहोस् कि इजरायलले २०२० मा आर्मेनियासँगको विवादमा अजरबैजानलाई सहयोग गरेको थियो । सन् २०१२ मा अमेरिकी पत्रिका फरेन पोलिसीले अजरबैजान र इजरायल जनताको अपेक्षाभन्दा नजिक आएको बताएको थियो ।पत्रिकाको एक रिपोर्ट अनुसार इरानको आणविक कार्यक्रम विरुद्ध युद्धको स्थिति उत्पन्न भएमा इजरायलले अजरबैजानसँग आफ्नो हवाई सीमाका सम्बन्धमा सम्झौता गरेको छ ।

तुर्कमेनिस्तानमा इजरायली दूतावास

इजरायलले इरानको अर्को छिमेकी देश तुर्कमेनिस्तानसँग पनि आफ्नो निकटता बढाएको छ, जसको प्रमाण तुर्कमेनिस्तानमा इजरायलको दूतावास खोल्नु हो । अप्रिल १९ मा एक इजरायली अखबारले समाचार दियो, जस अनुसार इजरायली विदेशमन्त्री अप्रिल २० मा अस्गाबातमा रहेको इजरायली दूतावासको उद्घाटन समारोहमा सहभागी हुनेछन् ।यस भ्रमणका क्रममा इजरायली विदेशमन्त्रीले तुर्कमेनिस्तानका राष्ट्रपति र विदेशमन्त्रीसँग पनि भेट गर्नेछन् ।

स्मरण रहोस् तुर्कमेनिस्तानको राजधानी अश्काबाद इरानसँगको सिमानाबाट मात्र २० किलोमिटर टाढा छ । इजरायली अखबारका अनुसार दूतावासको स्थान छनोट गर्नु पनि इरानलाई सन्देश हो । तर हालसम्म सिमानामा यति नजिक रहेको तुर्कमेनिस्तानको राजधानीमा इजरायली दूतावास खोलेको कुनै समाचार इरानी मिडियामा प्रकाशित भएको छैन । सन् १९९४ मा तत्कालीन विदेशमन्त्री शिमोन पेरेजले तुर्कमेनिस्तान भ्रमण गरेपछि इजरायलका विदेशमन्त्री कोहान तुर्कमेनिस्तान भ्रमण गर्ने पहिलो मन्त्री हुनेछन् ।

इरान र इजरायलको अन्तहीन युद्ध

इरान र इजरायलबीचको विवाद दशकौं पुरानो हो । इरानले इजरायललाई मान्यता दिँदैन । अर्कोतर्फ इजरायलले धेरै पटक आणविक हतियार भएको इरानलाई स्वीकार नगर्ने बताएको छ ।इजरायलले इरानको आणविक संयन्त्रलाई लिएर शंका गर्दै आएको छ । तर इरानले आफ्नो आणविक कार्यक्रम शान्तिपूर्ण उद्देश्यका लागि भएको दाबी गर्दै उक्त आरोप अस्वीकार गर्दै आएको छ ।

पूर्व अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले इरान र पश्चिमी विश्वबीचको आणविक सम्झौता अन्त्य गरेकाथिए् । तर नयाँ राष्ट्रपति जो बाइडेनले पदभार ग्रहण गरेपछि त्यो सम्झौतालाई पुनः कार्यान्वयन गर्ने प्रयास भइरहेको छ । इरानले धेरै पटक इजरायलले आफ्ना आणविक प्लान्टमा आक्रमण गरी इरानी आणविक वैज्ञानिकलाई मारेको आरोप लगाएको छ । इजरायलले यी आरोपहरूलाई अस्वीकार वा पुष्टि गर्दैनन् । दुई देशबीच मोर्चाबन्दीको एउटा मैदान समुम्द्र पनि हो, जहाँ विगतमा जहाजहरूमा अघोषित र रहस्यमय आक्रमणहरू भएका छन् ।