आर्थिक समृद्धिका लागि एभोकाडो खेती

केबी बस्नेत

यहाँ प्रत्येक वर्ष फलफूलको खपत बढे पनि उत्पादन भने खासै बढेको छैन । यहाँको स्वदेशी फलफूल उत्पादन अपर्याप्त भएकाले प्रत्येक वर्ष भारत र चीनबाट प्रचुर मात्रामा आयात गरिन्छ । फलफूलमा नेपालको परनिर्भरता बढिरहेको छ । प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजनाले चिया, कफी, अलैँची, सुपारी, केरा, कागती आदिको उत्पादनमा जोड दिएको छ । तर, अन्य फलफूलको खेतीमा खासै ध्यान दिएको देखिँदैन ।

नेपाल कृषि प्रधान देश भए पनि फलपूmलको खेती त्यति फष्टाउन सकेको छैन । तर, केही वर्षयता यहाँका केही जिल्लामा नयाँ किसिमका फलफूल खेती गर्ने प्रवृत्ति बढेको छ जसमध्ये एभोकाडो खेती पनि एक हो । नेपालमा घिउ फलको नामले चिनिने एभोकाडो मेक्सिको र अमेरिकाबाट भित्रिएको अनुमान छ । यो फलको खेती ५ सयदेखि १७ सय मिटर सम्मको उचाइमा उष्ण र समशीतोष्ण हावापानी भएको ठाउँमा गर्न सकिन्छ ।

मंसिर, पुस र माघबाहेक अरू महिनामा रोप्न सकिने यो फलको बिरुवा एकपटक रोपेपछि धेरै वर्षसम्म निरन्तर रूपले फल दिइरहन्छ । यसको खेती खासगरी तुषारो नपर्ने र हावा नलाग्ने ठाउँमा गरिन्छ । यो फलको बिरुवा रोपेको ४ देखि ६ वर्षभित्र उत्पादन सुरु हुन्छ । नाम नै घिउ फल हुनाले यस फलको बाहिरको पातलो बोक्रा निकालेपछि भित्रको गेडा वरिपरि रहेको घिउ वा क्रिमजस्तो सेतो भागलाई दूध वा दहीमा मिसाएर खान सकिन्छ । यो बाहेक यसलाई पाउरोटीमा मिसाएर पनि खान सकिन्छ । आजकाल केहीतारे होटलहरूमा यो फलको भित्री सेतो भागलाई खासगरी मेवा, गाजर र केरासँग मिसाएर सेवन गर्ने चलन निकै बढेको छ । यसले प्रत्येकको स्वास्थ्यमा निकै फाइदा गर्छ ।

यो फलमा भिटामिन, प्रोटिन, खनिज, फसफोरस, क्यालसियम र चिल्लो पदार्थ हुनाले स्वास्थ्यवद्र्धक हुन्छ । त्यसैले विदेशीहरूले यसलाई धेरै रुचाउँछन् र यसका उपभोक्ताहरू पनि दिनप्रतिदिन बढिरहेका छन् । यो फलको धेरै गुण भए पनि महँगो छ । यस्तो हुनुमा मुख्यतया यसको बजारको प्रतिस्पर्धा हुन नसक्नु र निश्चित ठाउँमा निश्चित ग्राहकहरू मात्र हुनाले हो । यसैले आजसम्म पनि एभोकाडोको बजार धेरैजसो देशहरूमा व्यावसायिक बन्न सकेको छैन । एभोकाडोको बोट हेर्दा राम्रो देखिन्छ । यसले वातावरणलाई स्वच्छ बनाउँछ । यसको बोट हरियो, ठूलो पात भएको र फल हरियो तथा लामो हुने भएकोले सजिलैसँग चिन्न सकिन्छ । यसको बोट ठूलो भए पनि जरा धेरै तलसम्म नफैलिने हुँदा हावाहुरीले ढल्ने धेरै सम्भावना हुन्छ ।

यसको खेतीगर्दा एक बोटबाट अर्को बोटको दुरी आठ मिटर हुन उपयुक्त हुन्छ । यसको प्रत्येक बोटबाट सरदर ३० देखि सय किलोग्रामसम्म फल फल्छ । नेपालमा १ लाख १९ हजार १ सय १४ हेक्टर क्षेत्रफलमा फलफूल खेती गरिन्छ भने सरदर १० लाख ९६ हजार ६ सय ७४ मेट्रिक टन फलफूल उत्पादन गरिन्छ । तर यहाँ ९ हजार २ सय ६ किलो फलफूल प्रति हेक्टर उत्पादन भएको अनुमान छ । यहाँको कुलगार्हस्थ्य उतपादनमा फलफूल तथा मसला बालीको योगदान ७ दशमलव शून्य ६ प्रतिशत छ । जुन अरू देशको तुलनामा निकै कम छ ।

यहाँ प्रत्येक वर्ष फलफूलको खपत बढे पनि उत्पादन भने खासै बढेको छैन । यहाँको स्वदेशी फलफूल उत्पादन अपर्याप्त भएकाले प्रत्येक वर्ष भारत र चीनबाट प्रचुर मात्रामा आयात गरिन्छ । फलफूलमा नेपालको परनिर्भरता बढिरहेको छ । प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजनाले चिया, कफी, अलैँची, सुपारी, केरा, कागती आदिको उत्पादनमा जोड दिएको छ । तर, अन्य फलफूलको खेतीमा खासै ध्यान दिएको देखिँदैन । वस्तुतःयहाँका धेरैजासो कृषकहरूलाई एभोकाडोको खेतीबारे राम्रो ज्ञान छैन । कहीवर्ष अघिसम्म यहाँका ग्रामीण क्षेत्रका केही घरमा सौखका लागि एक–दुई बोट रोपिन्थ्यो । परन्तु हाल व्यावसायिक भविष्य देखेका केही कृषकहरू उक्त फलको खेतीगर्न आकर्षित भएका छन् । थोरै मिहिनेत गरेर धेरै आम्दानी गर्न सकिने भएकाले हालसालै पूर्वी नेपालका केही कृषकहरू उक्त फलको खेती गर्न तम्सेका छन् ।

वर्तमान समयमा एभोकाडोको खेती खासगरी काठमाडौं, ललितपुर, भक्तपुर, नुवाकोट, धनकुटा र सर्लाहीका ग्रामीण क्षेत्रहरूमा हुन थालेको छ । यद्यपि उक्त खेतीले व्यापक रूप लिनभने सकेको छैन । एभोकाडोको मूल्य धेरै हुनाले यहाँका धेरैजसो उपभोक्ताहरू यसको सेवन गर्न त्यति आकर्षित छैनन् । हाल यसको बजार खासगरी काठमाडौं, ललितपुर, धनकुटा र सर्लाहीमा सीमित छ । यथार्थतः एभोकाडोको खेतीका लागि यहाँको हावापानी उपयुक्त छ । यसैले केही समय यता यसको खेती विभिन्न ठाउँमा गर्न थालिएको छ । यसको खेती भिर पाखामा पनि गर्न सकिन्छ । त्यसैले यसको खेतीबाट एकातिर यहाँको बाँझो तथा खेर गएको जग्गा उपभोग गर्न सकिन्छ भने अर्कोतिर कृषकहरूको आयआर्जन बढाउन पनि सघाउ पुग्नेछ ।

हाल यहाँ एभोकाडोको माग निकै नै कम छ । परन्तु यसको माग क्रमिक रूपले बढिरहेकोले आगामी दिनहरूमा यसको खेतीका लागि सरकारले बिउ, बेर्ना तथा अन्य आवश्यक सामग्रीहरूको उचित व्यवस्थापन गर्नसके धेरै कृषकहरू आकर्षित हुनेछन् र यहाँको अर्थतन्त्रमा पनि सकारात्मक प्रभाव पर्नेछ । हालको मौद्रिक नीतिमा नेपाल राष्ट्र बैंकले निर्देशित कर्जा प्रवाहमा विशेष जोड दिएको छ । विशेषतः उत्पादनमूलक मानिएका क्षेत्रमा लगानी बढाउन बैंकहरूलाई बाध्यकारी बनाइएको छ ।

कृषि कर्जामा वाणिज्य बैंकहरूले ०८० असारसम्म कुलकर्जाको कम्तीमा १५ प्रतिशत र विकास बैंक तथा वित्तकम्पनीहरूले भने कृषि तथा अन्य क्षेत्रहरूमा क्रमश २० र १५ प्रतिशत लगानी गर्नुपर्ने भएको छ । यो बाहेक एभोकाडोलगायत अन्य व्यवसायिक फलफूल खेतीमा भएको कर्जाको नोक्सानी कम गरिने भएको छ । यस्तो कर्जाको नोक्सानी कम गर्नुपरे पहिलो वर्ष शून्य दशमलव दुई प्रतिशत र दोस्रो वर्ष शून्य दशमलब ६ प्रतिशत नोक्सान व्यवस्था गर्नुपर्ने भएको छ । यसबाट एभोकाडो खेतीमा प्रवद्र्धन हुनेछ र आर्थिक समृद्धिमा सघाउ पुग्नेछ ।